Recykling bardzo często jest wymieniany jako ekologiczne rozwiązanie, dzięki któremu możemy uratować naszą planetę. Sprawdźmy jakie są jego korzyści i co zrobić, żeby recykling lepiej działał?
Na początek jednak…

Jak sobie radzimy z recyklingiem?

No cóż, trzeba sobie to jasno powiedzieć - szału nie ma. Globalna gospodarka nadal w przeważającym stopniu działa linearnie, to znaczy na zasadzie „weź, wyprodukuj, zużyj i wyrzuć”. Według Circular Gap Report 2022 w ciągu zaledwie dwóch lat poziom globalnej cyrkularności spadł z 9,1% w 2018 r. do 8,6% w 2020 r. Oznacza to, że ponad 90% wszystkich wydobywanych i wykorzystywanych materiałów jest marnowanych.

Na poziomie europejskim liczby są nieco bardziej optymistyczne. Eurostat podaje, że w 2020 roku poziom recyklingu odpadów komunalnych w krajach UE wyniósł 47,8%. Najlepiej pod tym względem wypadają Niemcy (67%), a najgorzej Portugalia (26,5%). Polska jest europejskim średniakiem z wynikiem 38,7%. Całe szczęście procenty z każdym rokiem są coraz lepsze - w 2012 roku w Polsce jedynie 12% odpadów komunalnych trafiło do ponownego przetworzenia; unijna średnia wyniosła wówczas 40,9%.

Tempo poprawy tych wskaźników z pewnością powinno być lepsze i dlatego Unia Europejska zwiększyła poziomy odzysku. Cele dotyczące recyklingu odpadów komunalnych zakładają 55% poziom recyklingu do 2025 roku, 60% do 2030 roku i 65% do 2035 roku. Do tego do 2023 roku na terenie całej Unii obowiązkowa stanie się segregacja bioodpadów. Natomiast do 2025 roku konieczna będzie również segregacja tekstyliów. Mało tego - selektywna zbiórka jednorazowych butelek plastikowych we wszystkich krajach członkowskich ma wynosić 90% do 2030 roku, a do tego butelki będą musiały zawierać min. 30% recyklatu. Widać zatem, że trzeba będzie się postarać. 

Korzyści z recyklingu

Oczywiście procesy recyklingu wymagają energii i wody oraz powodują emisje gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń. Jednakże rozpatrując cały cykl życia produktu wraz z uwzględnieniem etapu wydobycia surowców pierwotnych oraz utylizacji, recykling najczęściej bywa bardziej korzystną opcją dla środowiska. Przykładowo, według danych FEVE, recykling tony szkła pozwala na uniknięcie emisji ok. 670 kg CO2. Z kolei Ministerstwo Klimatu i Środowiska podaje, że recykling aluminium pozwala obniżyć o 95% emisji trujących gazów do atmosfery i ograniczyć zanieczyszczenie wody o 97% w porównaniu z tradycyjnym cyklem produkcji bazującym na wydobyciu boksytów (rudy glinu).

W 2018 roku fińska organizacja Sitra wraz z European Climate Foundation sprawdzili jak wyglądają korzyści zwiększonego recyklingu w czterech sektorach przemysłu, takich jak produkcja stali, cementu, aluminium i plastiku. Ich łączne emisje stanowią ok. 66% całkowitych emisji CO2 z europejskiego przemysłu. Wdrożenie na większą skalę zasad gospodarki w obiegu zamkniętym, czyli odzysku materiałów, zwiększenia efektywności materiałowej i nowych modeli biznesowych może obniżyć emisje związane z ich produkcją o 56% do roku 2050. Warto też pamiętać, że większe zapotrzebowanie na przetwarzanie surowców i gospodarkę cyrkularną to więcej miejsc pracy w “zielonej” branży.

Trzeba jednak pamiętać, że nie wszystkie materiały nadają się do wielokrotnego przetwarzania. Plastik po kilku cyklach recyklingu traci swoje pierwotne właściwości i trzeba dodawać nowego surowca. Papier również nie daje się przerabiać w nieskończoność, bo z każdym procesem przetwarzania włókna celulozowe stają się krótsze. Oznacza to, że można z nich robić produkty niższej jakości, np. wytłoczki na jajka zamiast kartonowych pudełek. Zdecydowanie lepiej wypada szkło i aluminium. Odpady z tych materiałów, o ile trafią do zakładu recyklingu, mogą być przetwarzane wielokrotnie bez pogorszenia właściwości.

Przykłady zastosowania recyklingu

Gdyby zapytać zwykłego przechodnia o przykład produktu recyklingu, to pewnie odpowiedziałby że butelki PET (bo są reklamowane). Może wspomniał by także o ubraniach z dodatkiem poliestru pochodzącego z przetworzonych butelek, bo takie też coraz częściej można kupić. Aczkolwiek kwestia używania butelek PET do produkcji ubrań nie jest najlepszym pomysłem, bo w ten sposób tracimy z obiegu plastik (ubrania z poliestru są póki co praktycznie nierecyklingowalne).

Na półkach sklepowych mamy także szklane opakowania i puszki aluminiowe, które zawierają w sobie materiał z recyklingu. Jego ilość zależy oczywiście od konkretnego wyrobu, ale można przyjąć, że szklane opakowania zawierają ok. 40-50% stłuczki szklanej zebranej selektywnie. Puszki mogą być w połowie wykonane z odzyskanego aluminium. Nowe akumulatory samochodowe również powstają dzięki recyklingowi starych akumulatorów. To samo dzieje się w przypadku baterii. W naszym kraju odzyskuje się z baterii i akumulatorów ponad 95% kadmu i ołowiu.

Na sklepowych półkach można też natknąć się na inne, mniej rzucające się w oczy produkty z recyklingu. Mogą to być chociażby plastikowe doniczki czy wiaderka. W sklepach warto się więc rozglądać właśnie za takimi produktami, które wykorzystują materiały z recyklingu. Pokazujemy wtedy naszym portfelem, że takie produkty kupujemy i chcemy ich więcej na rynku.

Co zrobić, żeby recykling lepiej działał?

Oczywiście trzeba mieć świadomość, że recykling może, a przede wszystkim powinien działać lepiej. Jednym ze sposobów na jego poprawę to wprowadzenie systemu kaucyjnego na napoje w butelkach szklanych i plastikowych oraz na puszki. Działa on obecnie w wielu krajach Europy, ale Polska ma nadal problemy w jego wprowadzeniu. A korzyści z takiego systemu są oczywiste - zwiększenie poziomu selektywnej zbiórki odpadów, mniej śmieci w środowisku i wzrost poziomów recyklingu wymaganych prawem unijnym.

Finansowa motywacja również jest istotna w przypadku recyklingu. Dlatego od początku 2021 roku na producentów opakowań z tworzyw sztucznych został nałożony tzw. “podatek od plastiku”. Opłatą w wysokości 0,8 euro/tonę będą objęte wszystkie opakowania z tworzyw sztucznych, które trafiły na sprzedaż, ale nie zostały przetworzone. Opłatą nie są objęte opakowania zawierające więcej niż 30% recyklatu, a zatem opłaca się być bardziej eko. Niewątpliwie ważnym aspektem jest eko-projektowanie. Pod tym terminem kryje się takie tworzenie produktów trwałych i łatwych w naprawie. Stosowanie wielomateriałowych czy kompozytowych elementów, trwale połączonych (np. klejonych) i trudnych w demontażu powinno być ograniczone do niezbędnego minimum.

A co ja mogę zrobić dla recyklingu?

Podstawową sprawą jest oczywiście prawidłowa segregacja odpadów. Bez niej dużo trudniej odzyskać cenne surowce (warto zapamiętać, że w gospodarce cyrkularnej nie mówi się o odpadach, tylko właśnie o surowcach). Dlatego trzeba stosować się do zasad obowiązujących w danej gminie. Im lepiej posegregowane odpady, tym łatwiejszy będzie ich recykling. Ta zasada dotyczy nie tylko odpadów komunalnych, ale także elektroodpadów czy opon. Te bardziej problematyczne odpady najlepiej zawieźć do Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (tzw. PSZOKu) lub oddać w odpowiednim sklepie (sprzęt AGD) lub warsztacie (opony).

Trzeba jednak pamiętać, że recykling nie jest cudownym rozwiązaniem. Zgodne z unijną hierarchią postępowania z odpadami oraz zasadami zero waste, recykling jest na przedostatnim miejscu. Przede wszystkim skoncentrujmy się na mniejszej konsumpcji surowców i produktów - kupujmy mniej, używajmy dłużej, wykorzystujmy ponownie. Producenci zaś muszą postawić na trwałość, łatwiejszą naprawę i dostęp do części zamiennych. A recykling niech będzie dobrym uzupełnieniem tej ekologicznej układanki.

Źródła: Circularity Gap Report 2022, Eurostat, Green Projects 
Autor: Janusz Mizerny